ÇOCUKSU PSİKOTİK KENDİLİĞİN AKIBETLERİ ÇPKvŞO - VI
ÇOCUKSU (İNFANTİL) PSİKOTİK KENDİLİK VE ŞİZOFRENİNİN OLUŞUMU ÇPKvŞO - VI [1]
VAMIK D. VOLKAN, M.D., DLFAPA, FACPsa
Burada altı akıbetten söz edeceğim:
1 - Çocuk, yeni hayat tecrübeleriyle beraber yeni ve psikotik olmayan bir çocuksu kendilik geliştirirse ve bu kendilik olgunlaşırsa daha önce var olan çocuksu psikotik kendilik küçülebilir veya yok olabilir. Bu durum, çocuğun akciğerlerindeki tüberküloz lezyonunun kalsifiye olması ve hayatının geri kalan kısmında bir daha sorun çıkartmamasına benzer. Kalsifiye lezyondan farklı olarak küçülmüş çocuksu psikotik kendilik röntgende görülmeyecektir. 1995’de Attis ismini verdiğim erişkin şizofrenli bir kişinin psikoterapisini ayrıntıları ile anlattım. Attis çocuksu psikotik çekirdeğinde yapısal bir değişiklik yapmadan kendilik tasarımını güçlendirmede başarılı olmuştu. Attis’in seyrini tedavisi bittikten sonra 30 yıl kadar takip ettim. Bir daha şizofrenisi geri dönmedi. Böylece Attis’in çocuksu psikotik kendiliğinin kalsifiye olduğunu anladım. Bu vaka çocuklarda kalsifiye olan tüberküloz lezyonunun akıbetine uğrayan çocuksu psikotik kendiliğin var olabileceğini kuramsal olarak düşündürmüştür.
2 - İkinci akıbet ise birincinin tam tersidir. Bu sefer çocuksu psikotik kendilik küçülmez ve işlevsel psikotik olmayan çocuksu kendilik evrimleşmez. Bu durumda çocukta, “çocukluk şizofrenisi” gelişir.
Diğer dört akıbet kapsüle alınma (encapsulation) denen bir psikolojik süreci içerir (H. Rosenfeld, 1965; Volkan, 1976, 1995; Tustin, 1986; D. Rosenfeld, 1992). Bu, “kalsifiye olmamış” çocuksu psikotik kendiliğin, psikotik olmayan bir çocuksu kendiliğin son ürünü olan daha sağlıklı bir kendilik tasarımıyla “sarmalandığı” durumu tanımlar. Yani bu dört akıbet de “poğaça” sembolü ile belirtilebilen bir yapının ortaya çıktığını görürüz. Fakat aşağıda anlatacağım gibi bu dört akıbette dış tabakayı oluşturan hamur, şizofreni geliştiren erişkinlerdeki bozuk peyniri saran hamurdan daha değişiktir. Bu dört akıbet çocuklukta gelişmeye başlar. Yetişkin psikotik kendilik ise erişkin bir kişinin organizmik panik yaşamasından ve çocuksu psikotik kendiliği çocukluktan itibaren sarmaya başlayan hamurun yerini başka bir hamura bırakmasından sonra gelişir. Şimdi üçüncü akıbete dönelim.
3 - Eğer “kapsüle alma” sadece kısmi olursa sonuçta psikotik kişilik organizasyonu oluşur. Burada, psikotik olmayan çocuksu kendilik yavaşça gelişir ve hem çocuksu psikotik kendiliği kapsülle çevrelemeye çalışır hem de çocuksu psikotik kendiliğin bir kısmını özümser. Böylece, psikotik olmayan çocuksu kendilik, gerçeği sınama yetisini ve çoğu alandaki yeteneklerini korumaya devam ederken kapsül içine aldığı çocuksu psikotik kendiliğin “sözcüsü” olur ve çocuksu psikotik kendilik ile dış dünya arasında bir köprü rolü oynar.
Bu tür kişilik organizasyonuna sahip insanlar günlük yaşamlarında büyük ölçüde gerçeği değerlendirebilseler de, çeşitli tuhaf ve genellikle diğer insanlardan gizli tekrarlayıcı düşünce ve eylem şablonları sergilerler. Hayata uyum sağlama çabalarının gerilim yaratmaması için bu şablonlar, çocuksu psikotik kendilik ile çevre arasında “uygun” bir zemin bulmaya hizmet eder. Dahası bu tür şablonlar bireyin, çocuksu psikotik kendiliğin “kötü” affektlerini “iyi” libidinal affektlerle değiştirmedeki gayretini yansıtabilir. Ama bu insanlar bunu başaramazlar. “Normal” bir görünümleri olduğu halde akıl sağlığı uzmanlarınca muayene edilirlerse kendilerine has düşünme ve eylem şablonları psikotik kişilik organizasyonu tanısına götürür. Mesela, bir kadın hastanın düzinelerce lösemili kedisi vardı ve onların bakımıyla uğraşmayı insanlarla iletişim kurmaya tercih ediyordu. Aslında kadın bir hukuk okulundan mezun olmuştu ancak kadının psikotik kişilik organizasyonu onu evde tutarak hasta kedilerin bakımıyla yoğun olarak ilgilenmesine sebep oluyordu. Kocası her ikisini de destekleyecek paraya sahipti. Kadının gerçeği test etme ve bunlarla ilgili konuları kavrama yeteneği olduğu halde kadın, komşularında veya daha geniş dünyada nelerin olup bittiğiyle yani gerçek dünya ile ilgilenmiyordu. Onun kişisel dünyası kedilere ve hayvanlara bakan bir bakıcı olma üzerine odaklanmıştı. Hastanın tedavi sürecinde kedilerin, kadının psikotik kendiliğini temsil ettiği ortaya çıktı (Volkan, 2005). Tedavisi sırasında annesinin çocukken bir kedi yavrusunu duvara vurarak öldürdüğünü gördüğünü hatırladı. Ölen kedi yavrusu annesinin “öldürdüğü” kendilik çekirdeğini temsil ediyordu. Çocuksu psikotik kendilik ile dış dünya arasında “uygun” bir zemin bulabilmek adına kadın, yüzünün bir kedininkine benzemesi için 6 rekonstruktif plastik cerrahi ameliyatı geçirmişti.
Bir diğer psikotik kişilik organizasyonu sorunu olan ve Dr. Gabriele Ast tarafından tedavi edilen yirmili yaşlardaki hasta Lena, devamlı yatak odasının bir kısmında bölümler oluşturarak “oda içinde oda” inşa etmekteydi. Bunu yapmaya tam olarak ne zaman başladığını hatırlamıyordu ama bunu devamlı yaptığından emindi. “Oda içinde oda” onun çocuksu psikotik kendiliğini temsil ediyordu ve en azından kısmen “kötü tohumunu” kapsül içine almaya çalışmasını simgeliyordu (Volkan and Ast, 1997).
4 - Dördüncü akıbet bir erişkin kişide o zamana kadar iyi bir kapsül görevi gören sağlıklı kendilik hamurunda aniden bir çatlama olmasıdır. Bu çatlaktan hiç beklenmedik bir zamanda çocuksu psikotik kendiliğin çeşitli görünümleri dışarı çıkar. Hasta garip davranışlarda bulunur ve bir merkezde toplanmış psikoz (focalized psychosis) dediğim bir durum görülür. Bu sırada hasta “normal” günlük yaşamı içinde pekiyi açıklayamadığı ve herkesten saklamak istediği garip davranışlarda bulunur. Bu durum geçici veya tekrarlayıcı olabilir. Bir merkezde toplanmış psikoz durumu çoğu zaman açıkça çocuksu psikotik kendiliğin libidinal yatırım yapılabilecek nesneleri arayışını yansıtır.
Bireyin o andaki çevresi aniden ve ciddi biçimde değişirse ve bu durum kişinin zihninde çocuksu psikotik kendiliğin gelişiminde önemli rol oynamış çocukluk olayları ile özdeş olursa sağlıklı dış kapsülde ansızın bir çatlak oluşur. 1995 yılında bu fenomeni örneklemek için saygın bir hekim olan Martinez vakasını anlattım. Martinez, analistinin karısı ölüp ardından depresyona girdiği sıralarda analizinin 5. yılındaydı. Martinez, kadının ölümünü bildiği halde o ve analisti, bu ölümü veya analistin bu ölüme tepkisini hiç konuşmadılar. Bunun yerine eşini kaybettikten birkaç ay sonra analisti Martinez ile çalışmasını, Martinez’in analizini başarıyla tamamladığını söyleyerek, sonlandırdı. Bundan kısa süre sonra Martinez’in tüm diğer alanlarda gerçeği test etme yetisi sağlam kaldığı halde, ofisine gelen obez kadın hastaların memelerini emmek isteme ve gerçekten emme gibi bir kaç garip davranışa yol açan sınırlı bir sanrı geliştirdi. Martinez’in belirtilerini anlatmak bu yazının amacının dışındadır ama Martinez bu sınırlı psikozunun tedavisi için yeni bir psikanalitik tedavi görmeye başladı. İkinci analizinde Martinez için, ilk psikanalitik çevresinin çocuksu psikotik kendiliğin geliştiği çocukluk çevresiyle özdeşmiş gibi göründüğü anlaşıldı. Martinez’in çocuksu psikotik kendiliğini çevreleyen “kapsülde” bir çatlak meydana geldiği anlaşıldı. Hayatının ilk 8 ayında Martinez’e, ciddi düzeyde depresyonu olan, bebeğini ve kendini öldürme düşünceleri taşıyan annesi bakmıştı. Annesi sonunda intihar etmişti. Böylece bir çocuksu psikotik kendilik geliştiren Martinez’e obez bir büyükanne bakmış ve bu yaşlı kadının bakımıyla daha sağlıklı bir çocuksu kendilik gelişerek çocuksu psikotik kendilik bir kapsülle çevrelenmişti. Martinez’in ilk analistinin karısının ölümü ve ardından analistinin ve Martinez’in bu olayı inkâr etmeye çalışması Martinez’e çocukluğunda başına gelenleri hatırlatmıştı.
5 - Bir merkezde toplanmış psikozun daha istikrarlı ve oturmuş bir görünümünü gerçek transseksüellerde görürüz. Hem kadın hem de erkek transseksüeller üzerine arkadaşlarımla yaptığım araştırmalar (Volkan, 1972, 1980, Volkan and Bhatti, 1973, Volkan ve Berent, 1977, Volkan ve Masri, 1989 ve Volkan ve Greer, 1994, 2004) bu kişilerde çocuksu psikotik kendilik olduğunu ortaya çıkartmıştır. Gerçek transseksüeller ameliyat ile cinsel organlarını değiştirdiklerinde "mükemmel" bir erkeğe veya kadına dönüşeceklerini hayal ederler. Yapılan ameliyat “cinsiyet değiştirme” (sex reassignment) ameliyatı olarak bilinir ama gerçekte hastanın bilinçdışındaki beklentisi “saldırganlığı değiştirme” (aggression reassignment) ameliyatıdır. Transseksüellerin başka bir cinsiyete geçme isteklerinin altında, çatlaktan kendini gösteren çocuksu psikotik kendiliğin saldırganlıkla bağlantılı kötü affektlerinden kurtulma isteği vardır.
6 - Altıncı sonuç erişkin şizofrenisinin gelişimini işaret eder ki böylece erişkin psikotik kendiliğin gelişimini incelemeye dönmüş oluruz. Bu sonuç erişkin bir kişide çocuksu kötü peyniri saran hamurun organizmik panik ile ortadan kalkmasını ve çocuksu psikotik kendiliği kaplayan yeni bir hamurun yaratılmasını ve bu durumun kristalleşmesini gösterir. Erişkinlerde şizofreni daha önce anlattığım şekilde bir poğaça kendiliğin gelişmesi ve bunun kristalleşmesiyle oluşur.
Devamını okumak için burayı tıklayabilirsiniz: ERİŞKİN PSİKOTİK KENDİLİĞİN BELİRTİLERİ
[1] Doctor of Medical Science Honoris Causa (with the University of Kuopio, Finland).
Fulbright/Sigmund-Freud-Privatstiftung Visiting Scholar of Psychoanalysis, Berggasse 19, 1090, Wien, Austria.
Professor Emeritus of Psychiatry University of Virginia, Charlottesville, VA.
Senior Erik Erikson Scholar; Erikson Institute for Education and Reasearch of the Austen Riggs Center, Stockbridge, MA.
Training and Supervising Analyst Emeritus; Washington Psychoanalytic Institute, Washington, DC.
Çeviren: ALİ ALGIN KÖŞKDERE
Bu yazı İstanbul’da Psikoanaliz ve Sinir Bilim Sempozyumunda (28-29 Nisan, 2006) sunulmuştur.
