DÜŞ ÇALIŞMASI

Benliğin, düşteki ilkel malzemeyi dönüştürme işlemine “düş çalışması” denir. Düş çalışmasında malzeme yoğunlaşır, ruhsal yatırım yer değiştirir, imgeler ve sahneler dönüşüme uğrar8. Uyanıklıktaki düşünce oluşumundan farklıdır. Düş çalışmasın- da düşteki gizil düşünce bir biçim bulurken düşteki arzu doyu- rulur. Bu sırada bilinçdışı arzu ve düşünce bilince yaklaşırken bir uzlaşma oluşumu ortaya çıkar.

1. Yoğunlaşma: Birçok duygu, düşünce, temsil bir araya gelerek ve yer değiştirerek yoğunlaşabilirler. Neden ve sonuç ilişkileri, ayrımlar, sınıflamalar ve olumsuzlamalar yok sayı- labilir, çarpıtılabilir. Çok farklı ögeler yalnızca bir parçaları dikkate alınarak özdeşleştirilebilir. Çok farklı ögeler yan ya- na getirilirken zıt ve çelişkili yanları inkâr edilir. Zaman, yer, kişi kavramları askıya alınarak ruhsal yatırım tek bir öge üzerinde toplanır. Yoğunlaşma yeni imgeler yaratılmasına olanak tanır. Bu toplanma ve yoğunluk düşün birçok farklı biçimde yorumlanabilmesini sağlar. Bir kişi düşündeki öge- ler üzerinde saatlerce konuşarak zincirleme bağlantılar açığa çıkarabilir. Bir süre sonra aynı düş yeniden yorumlanmak is- tense kişi bu defa farklı düşünceler ifade edebilir.
2. Yer değiştirme: Dürtüsel ve duygusal yatırım bir ögeden diğerine özgürce yer değiştirebilir. Çağrışım bağları gevşedi- ğinden ruhsal enerji geçişi ve akışı kolaylaşır. Bu akışı, önbi- lincin mantığı ve bilinçdışının imgeleri belirler. Yer değiş- tirme, enerjinin akışının yanında sansürün varlığını da göste- rir. Sansür, bazı imgeleri kabul etmemiş yerine başkalarını koymuştur ve düşteki çarpıtmayı ortaya çıkartmıştır. Yer de- ğiştirme yüceltmeye giden yolun kapısını açar. Vahşi, ilkel, iğrenç, korkutucu, üzücü düşler ya sansürün zayıf olduğunu ya da sansürü zayıflatan bazı etkenler olduğunu düşündüre- bilir. Çünkü sansür bunların yerine daha simgesellerini koyamamış, yer değiştirme fazla uzağa götürememiş ve yatırım yoğunluğunu azaltamamıştır.
3. Simgeleştirme: İmgeyle şekillendirme, yoğunlaştırma ve yer değiştirmeyi destekler, bir imge birçok anlamı bir arada taşıma özelliği kazanır. Simgeleştirme en ilkel, somut ve karmaşık hali ile ortaya çıkarken çoklu anlamlar taşıyan “gö- rünür içerik” oluşur. Genelleştirme ile düşlerde bir imge tüm imge topluluğunu simgeleyebilir. İmge, bir yanda görünür içeriği oluştururken bilince yaklaşır diğer yanda sözden im- geye doğru bir gerileme olmuştur. Düş içeriği anlatılırken imgenin tanımlanmasında kullanılan kelimeler somut anlam- lar taşıyabilirler.
4. İkincil gözden geçirme: Bu işlemle bir düş önyüzü oluşturulur. Böylelikle anlamsız parçalara anlam kazandırı- lır. Bu anlam, düşün görünen içeriği olacak, düşe bir man- tık kılıfı kazandıracaktır. Dramatizasyon daha sonra ekle- nen bir ögedir. Bir oyunun sahneye konması gibi, düş içeri- ğinin sahneye hazırlanmasıdır.

Düşlerde, çocuklukta ve psikozlarda zihin, ölçüm aletlerini, hesaplamayı ve değerlendirmeyi kullanamaz haldedir. Saat gibi ölçüm aletlerinin olması, hesaplar yapılması ve bazı de- ğerlendirmelere gidilmesi ikincil süreçle düşünmeyi destekler. Ölçüm aletleri gibi araçlar ile birincil süreç düşünme için bir çerçeve kurulur.

8 H. Nagera [1969] Basic Psychoanalytic Concepts on the Theory of Dreams-Basic Psychoanalytic Concepts (Volume 2), Routledge, London, 2014.