BİLİNÇDIŞININ İZLERİ

Bilinçdışının izlerini taşıyan düşünce, duygu ve anılar ile ilgili bize bilgi veren öğelere bazı örnekler şunlardır:

- Gündüz düşleri: Önemli fantezilerle, fantezi kalıntılarıyla ve bellek örüntüleriyle ilişkililerdir. Boş kalınan zamanlarda, uyumadan önce ya da hayallere dalma gibi psikolojik gerileme anlarında akla gelirler. Genellikle belli başlı bazı temaları vardır.

- Düşler: Bilinçdışından gelen ögelerdir. Hem düşün hem de düş içeriği üzerine serbestçe konuşma ile bilinçdışının izlerine ulaşılır.

- Dil sürçmeleri: Benliğin zayıfladığı; yorgunluk, uykusuzluk, acelecilik ve heyecanlanma anlarında bilinçdışı içerik bastırmanın etkisinden kaçarak dil sürçmelerine neden olur. Bilinçdışından gelen güçlü bir baskı da sansürü aşarak dili sürçtürebilir. Okuma-yazma yanlışları da benzer durumlardır.

- Nevrotik belirtiler: Dürtü, konversiyondaki gibi patolojik bir biçimde simgelenerek doyuruluyordur. 

- Yanlış anlamalar-algılamalar: Bilinçdışındaki güçlü bir dürtü benliğin algılama yetisini etkileyebilir. Bu etki gerçeklerin algılamasını çarpıtır. Örneğin bilinçdışında çevreden zarar görme kaygıları şiddetlenmiş bir kişi ona dikkatle bakan birisini gördüğünde bunu 'Saldırıya uğrayacağım!' biçiminde anlayabilir.

- Unutmalarda bastırma, istenmeyen içeriğin anımsanmasını engeller.  Yanlış anımsamalarda ise bilinçdışı, anımsanması istenen içeriği çarpıtır.

- Kazalar: Özellikle saldırganlık dürtüsünün bastırılamaması ya da yüzeye çıkması ile görülür. Örneğin kendini suçlayan, yargılayan birisi yanlışlıkla elini keser.

- Sözel olmayan yollarla bazı imalar karşı tarafa aktarılır. Örneğin içinde karşıdaki kişiye öfke duyan birisi nazik davranmaya çalışsa da olumsuzluğu hissedilir.

- Şakalarda bilinçdışı içerik üstbenliğin yasaklarından bir kaçış yolu bulmuştur. Benlik bilinçdışı arzuyu gülünç hale getirerek söze döker.

Bunlar anlamsız ve saçma görülen birçok davranışın nedenlerinin bilinçdışında olduğunu kanıtlar. Her davranışın bilinçli ve bilinçli olmayan ruhsal nedenlerinin olması ruhsallıkta nedenselliğin rolünü gösterir. Bu nedensellik içinde bilinçdışının etkisinin gücü çok önemli bir buluştur.